Odpowiedzialność karna menedżera spółki

W poprzednich wpisach omawialiśmy odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania cywilnoprawne i zaległości podatkowe spółki. W obu przypadkach mieliśmy do czynienia z odpowiedzialnością za zobowiązania, których spółka nie jest w stanie spełnić ze względu na popadnięcie w finansowe tarapaty. W tym artykule skoncentrujemy się na odpowiedzialności karnej osób zarządzających spółką, a więc nie tylko członków zarządu, ale także innych osób uprawnionych do prowadzenia spraw spółki oraz jej reprezentacji, w tym likwidatorów, prokurentów i pełnomocników, których łącznie określać będziemy menedżerami. 

Za co odpowiada karnie członek zarządu? Przestępstwa związane z zarządzaniem spółką 

Wachlarz obowiązków członka zarządu, jak już pisaliśmy, jest dość szeroki. Jeżeli jednak przy prowadzeniu spraw spółki i jej reprezentacji, członek zarządu popełni błąd skutkujący powstaniem szkody po stronie spółki lub osoby trzeciej, jego odpowiedzialność będzie miała wymiar przede wszystkim cywilnoprawny (w ramach zawinionej szkody). Niemniej jednak, niektóre zaniechanie członka zarządu w wykonaniu niektórych z jego obowiązków lub podjęcie działań sprzecznych z prawem może mieć również skutek prawnokarny.

Członek zarządu może więc odpowiadać karnie za działania lub zaniechania polegające na:

1. niezgłoszeniu wniosku o upadłość spółki pomimo powstania warunków uzasadniających upadłość spółki (o przesłankach zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości więcej pisaliśmy w tym artykule: link);
2. ogłoszenie nieprawdziwych danych albo przedstawienie nieprawdziwych danych organom spółki, władzom państwowym lub osobie powołanej do rewizji, przy czym mowa tu właściwie o wszystkich danych dotyczących spółki, które podlegają ogłoszeniu m.in. w związku z jej utworzeniem, likwidacją, przekształceniem, połączeniem itd.;
3. naruszenie obowiązków w zakresie przekazywania danych organom nadzorczym, w tym radzie nadzorczej oraz doradcy rady nadzorczej poprzez nieprzekazanie informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień w terminie lub przekazanie informacji niezgodnych ze stanem faktycznym, a także zatajenie danych wpływających w istotny sposób na treść informacji, dokumentów lub wyjaśnień, przy czym przestępstwo to może zostać popełnione nieumyślnie;
4. dopuszczenie do nabycia własnych udziałów lub akcji przez spółkę, przy czym przestępstwo to nie dotyczy nabycia udziałów lub akcji w przypadkach, gdy dopuszcza to ustawa, jak np. w celu ich umorzenia lub nabycie w drodze egzekucji na zaspokojenie roszczeń spółki, których nie można zaspokoić z innego majątku wspólnika;
5. dopuszczenie do wydania przez spółkę dokumentów na akcje, warranty subskrypcyjne lub inne tytułu uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku spółki – dotyczy to prostej spółki akcyjnej i wynika z zakazu wydawania przez taką spółkę dokumentów uprawniających do uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku spółki. W prostej spółce akcyjnej występuje bowiem obligatoryjna dematerializacja akcji, warrantów subskrypcyjnych praz innych tytułów uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku tej spółki;
6. dopuszczeniu do wydania a przez spółkę akcyjną dokumentów na akcje, warranty subskrypcyjne, świadectwa użytkowe, świadectwa założycielskie lub inne tytuły uczestnictwa w dochodach lub w podziale majątku spółki;
7. umożliwienie bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu lub bezprawnego wykonywania praw mniejszości, przy czym przestępstwo to może zostać popełnione na wiele sposobów, jednak w przypadku członka zarządu spółki zazwyczaj może mieć to postać przekazania lub udostępnienia fałszywego wykazu akcjonariuszy;
8. dopuszczeniu do wydania dokumentów akcji niedostatecznie opłaconych, przed zarejestrowaniem spółki albo w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego – przed zarejestrowaniem podwyższenia;
9. dopuszczeniu do zarejestrowaniu w rejestrze akcjonariuszy albo depozycie papierów wartościowych akcji przed zarejestrowaniem spółki, a w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego – przed zarejestrowaniem tego podwyższenia; w przypadku prostej spółki akcyjnej – także przed wpisem do rejestru zmiany liczby akcji.

Członek zarządu musi również mieć na uwadze, aby nie popełnić przestępstw takich jak:

1. dopuszczenie do sytuacji, w której pisma i zamówienia handlowe oraz informacje udzielane przez spółkę, nie zawierają danych określonych w przepisach;
2. złożenie ofert nabycia udziałów w spółce nieoznaczonemu adresatowi, promowanie nabycia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością lub składanie oferty objęcia nowych udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Przestępstwa członka zarządu związane ze stosunkami wewnętrznymi w spółce

Ustawa przewiduje ponadto przestępstwa, które mogą zostać popełnione wyłącznie przez członków zarządu spółki handlowej, do których należą:

1. nieskładanie sądowi rejestrowemu listy wspólników albo listy akcjonariuszy;
2. nieprowadzenie księgi udziałów lub księgi akcyjnej, albo dopuszczenie do nieprowadzenia rejestru akcjonariuszy zgodnie z przepisami ustawy lub nierejestrowania akcji w depozycie papierów wartościowych;
3. niezwoływanie zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia;
4. odmowa udzielenia wyjaśnień osobie powołanej do rewizji lub niedopuszczenie tej osoby do pełnienia jej obowiązków;
5. nieprzedstawienie sądowi rejestrowemu wniosku o wyznaczenie biegłych rewidentów;
6. nieogłoszenie w sądzie rejestrowym wzmianki o złożeniu opinii przez biegłego rewidenta dotyczącej sprawozdania zarządu dotyczącym wkładów niepieniężnych lub nabyciu przez spółkę akcyjną lub dokonuje zapłaty wynagrodzenia za usługi świadczone przy jej powstaniu;
7. dopuszczenie do stanu, w którym spółka przez czas dłuższy niż 3 miesiące wbrew prawu lub umowie spółki pozostaje bez rady nadzorczej w należytym składzie.

Przestępstwa powszechne określone w innych ustawach

Powyższy katalog nie jest zamknięty, ponieważ członek zarządu, jako osoba zarządzająca przedsiębiorstwem spółki, może narazić się także na odpowiedzialność za inne przestępstwa powszechne w zakresie:

1. niedopełnienia obowiązków przy sporządzaniu i składaniu sprawozdań finansowych jednostki oraz badaniu tych sprawozdań przez biegłego rewidenta (na podstawie przepisów ustawy o rachunkowości), 
2. nieprzestrzegania regulacji prawa pracy, w związku z posiadaniem przez spółkę statusu pracodawcy, w tym: zawieranie umów cywilnoprawnych w warunkach przemawiających za zawieraniem umów o pracę, niepotwierdzeniem na piśmie zawartej umowy o pracę, wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy w sposób sprzeczny z przepisami prawa pracy, naruszenie obowiązku prowadzenia dokumentacji pracowniczej;
3. naruszenia dotyczące przetwarzania danych (na podstawie przepisów ustawy o ochronie danych osobowych);
4. naruszenie przepisów dotyczących oferty publicznej, na przykład w zakresie podawania nieprawdziwych danych lub zatajania danych w ramach prospektów lub memorandum  informacyjnego (na podstawie przepisów ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych).

Odpowiedzialność członka zarządu na podstawie kodeksu karnego

Ponadto członek zarządu może odpowiadać za przestępstwa określone w kodeksie karnym, np. oszustwo, fałsz materialny, łapownictwo menedżerskie. Przestępstwa te wymagają więcej uwagi, ponieważ mogą zostać popełnione jedynie przez osoby, które obowiązane są do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą spółki lub osoby pełniące kierownicze stanowiska w jednostce organizacyjnej wykonującej działalność gospodarczą. 

Przestępstwem menedżerskim jest w szczególności nadużycie zaufania lub niegospodarność. Przestępstwo to polega na nadużyciu przez menedżera udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienia ciążącego na nim obowiązku, przez co spółce, której zarządza, została wyrządzona znaczna szkoda majątkowa. Karalne jest przy tym także samo sprowadzenie na spółkę niebezpieczeństwa wyrządzenia takiej szkody, a także działanie nieumyślne. Warto zaznaczyć, że rozmiar szkody powinien być znaczny, co oznacza, że wartość szkody w momencie popełnienia czynu powinna przekraczać 200 000 zł.

Innym przestępstwem, które może zostać przypisane menedżerowi jest tzw. łapownictwo menedżerskie. Przestępstwo to polega na żądaniu lub przyjęciu korzyści majątkowej, korzyści osobistej albo obietnicy takich korzyści w zamian za nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków. Zachowanie takie musi dodatkowo narażać spółkę na szkodę majątkową albo stanowić czyn nieuczciwej konkurencji lub niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz kontrahenta. Przestępstwo to popełnia także osoba, która korumpuje menedżera, proponując mu udzielenie korzyści majątkowej lub osobistej. 

Menedżer może odpowiadać również za przestępstwa polegające na udaremnieniu lub uszczupleniu zaspokojenia roszczeń wierzycieli spółki z jej majątku, w sytuacji, gdy spółce grozi upadłość lub niewypłacalność, a także w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu. Przestępstwem menedżerskim może być także umyślne doprowadzenie do bankructwa spółki, a także lekkomyślne doprowadzenie do bankructwa spółki, w szczególności poprzez zawieranie transakcji oczywiście sprzecznych z zasadami gospodarowania. Odpowiedzialność menedżera rozciąga się także na czyny takie jak nieuprawnione faworyzowanie wierzycieli lub prowadzenie nierzetelnej dokumentacji spółki. 

Menedżer uprawniony do reprezentowania spółki może odpowiadać także za przestępstwa powszechne, takie jak fałszowanie faktur lub innych dokumentów, wystawianie „pustych faktur”, albo tzw. zbrodnia vatowska, polegająca na wystawianiu nieprawdziwych faktur zawierających kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość przekracza 5 000 000 zł albo z popełniania takiego przestępstwa uczyni sobie stałe źródło dochodu. 

Na koniec warto jeszcze zaznaczyć, że w przypadku większości z powyżej opisanych przestępstw możliwe jest zastosowanie czynnego żalu, co wymaga zazwyczaj ujawnienia przed właściwym organem powołanym do ścigania przestępstw, okoliczności popełnienia czynu, a także naprawienia wyrządzonych szkód lub zwrócenie korzyści majątkowych uzyskanych z przestępstwa. W takiej sytuacji można liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpienie od wymierzenia kary. 

Skutki skazania za przestępstwa menedżerskie 

Kara, jaką sąd może orzec za przestępstwa menedżerskie określone w kodeksie karnym waha się w zależności od czynu oraz jego wagi, ewentualnie wysokości szkody i okoliczności współdziałania z innymi osobami, od 3 miesięcy do 10 lat. W przypadku wyżej opisanych „zbrodni vatowiskich”, orzeczona kara może sięgać nawet 20 lat pozbawienia wolności. Sąd ponadto może zastosować wobec skazanego karę grzywny do 3000 stawek dziennych, a także orzec przepadek korzyści uzyskanych z przestępstwa lub nawet całego przedsiębiorstwa wykorzystanego do popełnienia takiego przestępstwa, a także obowiązek naprawienia szkody. Ponadto sąd w niektórych sytuacjach obligatoryjnie orzeka zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania zawodów lub wykonywania pracy lub zakaz prowadzenia działalności gospodarczej. 

Ponadto, skazanie za przestępstwa określone w Kodeksie spółek handlowych, niektóre przestępstwa przeciwko działalności instytucji publicznych, takie jak sprzedajność, przekupstwo, płatna protekcja, jak również przestępstwa przeciwko ochronie informacji, wiarygodności dokumentów, przestępstwa przeciwko mieniu, obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym i przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi niesie za sobą konsekwencje w postaci braku możliwości zasiadania w zarządzie, razie nadzorczej, komisji rewizyjnej, a także zakazie pełnienia funkcji likwidatora lub prokurenta spółki. Zakaz ten obowiązuje do końca piątego roku licząc od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania. 

Odpowiedzialność za działania podmiotów zbiorowych

Na marginesie warto również zaznaczyć, że menedżer jeżeli swoim działaniem w imieniu spółki, w zakresie kompetencji do jej reprezentowania popełni przestępstwo może narazić na odpowiedzialność także samą spółkę. Spółka odpowiadać będzie jednak dopiero po stwierdzeniu popełnienia przestępstwa przez menedżera prawomocnym wyrokiem sądu karnego stwierdzającym winę sprawcy. Wskutek ustalenia odpowiedzialności spółki, sąd może orzec wobec niej karę pieniężną w wysokości od 10 000 zł do 5 000 000 zł , nie wyższą niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym , w którym popełniono czyn zabroniony (z wyjątkiem przestępstw przeciwko środowisku, gdzie karę orzeka się w wysokości do 5 000 000 zł bez dodatkowych ograniczeń).  Ponadto w przypadku spółki można orzec przepadek przedmiotów, korzyści majątkowej pochodzącej z przestępstwa lub jej równowartości, zakaz podejmowania określonych działań jak: prowadzenie promocji lub reklamy, korzystania z wsparcia finansowego pochodzącego ze środków publicznych i funduszy UE, ubiegania się o zamówienia publiczne. Wyrok może także zostać podany do publicznej wiadomości. 

Pozostałe artykuły

Jeżeli zainteresowała Cię tematyka związana z odpowiedzialnością karną członka zarządu spółki, zapraszamy do zapoznania się z pozostałymi artykułami na naszym blogu:

– obowiązków członków zarządu spółki wobec organów nadzorczych spółki ( https://pla.partners/nowe-obowiazki-czlonkow-zarzadu-nowelizacja-ksh/ ) 

– publicznego oferowania udziałów w spółce z o.o. ( https://pla.partners/zakaz-publicznego-oferowania-udzialow-w-sp-z-oo/ ) 

– działalności konkurencyjnej członków zarządu spółki z o.o. ( https://pla.partners/dzialalnosc-konkurencyjna-czlonkow-zarzadu/ )

Prawnik dla przedsiębiorcy – Warszawa

Jeżeli jesteś członkiem zarządu spółki kapitałowej lub zarządzasz spółką na innej podstawie i potrzebujesz porady prawnej z dotyczącej twojej odpowiedzialności karnej lub cywilnej albo jeżeli zostałeś pokrzywdzony nieuczciwymi działaniami twojego dłużnika lub członka zarządu spółki, w której jesteś udziałowcem, zapraszamy do kontaktu z nami. 

Podobne wpisy:

Sporny podział majątku wspólnego małżonków – żądania, postępowanie sądowe, ryzyka

Przeczytasz w 9 minut. Część małżonków lub byłych małżonków jest w stanie porozumieć się co do podziału majątku. W tym celu małżonkowie sporządzają zwykłą umowę, a gdy w skład majątku […]

Nieuczciwa konkurencja ze strony (byłych) pracowników i współpracowników – jak się ochronić?

Przeczytasz w 10 minut. Niniejszy wpis omawia następując zagadnienia: Z niniejszego wpisu dowiesz się: Czym jest czyn nieuczciwej konkurencji? Zgodnie z ustawą o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji czynem nieuczciwej konkurencji jest […]

Najnowsze wpisy:

Postępowanie podatkowe

Przepisy ordynacji podatkowej obok kontroli podatkowej oraz czynności sprawdzających regulują także postępowanie podatkowe. Postępowanie podatkowe jest przy tym niejako podstawowym typem działań, jakie podejmuje organ podatkowy, a przepisy, które o […]

Uprawnienia kontrolowanego i kontrolującego podczas kontroli podatkowej

Tematem poprzedniego wpisu były ogólne zagadnienia związane z kontrolą podatkową, a w szczególności dopuszczalny czas trwania takiej kontroli, podstawa jej prowadzenia, jej cele i relacje do innych procedur stosowanych przez […]