Czy przepis KSH stanowiący podstawę odpowiedzialności członków zarządu sp. z o.o. okaże się niekonstytucyjny?

Przeczytasz w 7 minut.

W kwietniu tego roku Trybunał Konstytucyjny ma pochylić się nad sprawą, która powinna szczególnie interesować każdego aktualnego, byłego oraz przyszłego członka zarządu sp. z o.o. – a mianowicie nad kwestią konstytucyjności tego przepisu.

Podstawa prawna odpowiedzialności członków zarządów sp. z o.o.

Chyba każdy członek zarządu polskiej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością słyszał o art. 299 KSH (kodeksu spółek handlowych). Przepis ten stanowi podstawę odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz otwiera wierzycielom drogę do dochodzenia swoich roszczeń w pewnych przypadkach określonych przepisami prawa.

Mianowicie, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.

Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności za zobowiązania spółki, jeżeli wykaże, że:

– we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu,

– albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy,

– albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego lub niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Domniemanie winy członka zarządu

Uwagę członków zarządu powinna zwrócić w szczególności konstrukcja omawianego przepisu, który w razie wytoczenia postępowania, przerzuca ciężar dowodu na piastuna organu. Z omawianej regulacji wynika bowiem domniemanie poniesienia przez wierzyciela szkody w wysokości niewyegzekwowanej wobec spółki wierzytelności a jak wskazuje się w doktrynie i orzecznictwie, tym domniemaniem są również objęte: związek przyczynowy między szkodą wierzyciela a niezłożeniem we właściwym czasie przez członka zarządu wniosku o ogłoszenie upadłości oraz zawinienie przez członka zarządu niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

W razie ewentualnego procesu, kolokwialnie rzecz ujmując pozwany w tym trybie musi walczyć o zwolnienie się z odpowiedzialności poprzez wykazanie jednej z przesłanek, o której mowa w art. 299 KSH.

Wskazuje się, iż tak surowa odpowiedzialność członków zarządu jest uzasadniona wyłączeniem prawa wspólników do prowadzenia spraw spółki z jednoczesnym powierzeniem tego uprawnienia członkom zarządu spółki.

Bezskuteczność egzekucji – co to oznacza w praktyce?

Oczywiście (były) członek zarządu nie ponosi odpowiedzialności na równi ze spółką. Wierzyciel może wystąpić do osoby fizycznej tylko i wyłącznie w przypadku bezskuteczności egzekucji wobec spółki. Powstaje więc pytanie kiedy możemy mówić o bezskuteczności egzekucji? W pierwszej kolejności wskazać należy, iż bezskuteczność egzekucji musi odnosić się do całego majątku spółki. Wierzyciel wiec nie może się udać do członków zarządu w sytuacji kiedy egzekucja z rachunków bankowych jest bezskuteczna ale spółka ma inne aktywo, np. w postaci ruchomości, np. samochodów, które mogą zostać zbyte. Przyjmuje się jednak, że wierzyciel nie musi kierować egzekucji do tych składników majątku spółki, z których uzyskanie zaspokojenia jest w istniejących okolicznościach nierealne.

W praktyce najczęstszym dowodem bezskuteczności egzekucji jest postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko spółce z o.o. Wierzyciel może jednak wykazywać bezskuteczność egzekucji w każdy możliwie dopuszczalny przez prawo sposób.

Jako przykłady takich dowodów podaje się:

 – wykaz majątku spółki z o.o. sporządzony w toku postępowania o wyjawienie majątku;

– postanowienie oddalające wniosek o ogłoszenie upadłości lub umarzające postępowanie upadłościowe (ale uwaga nie postanowienie o ogłoszeniu upadłości);

– bilans spółki z o.o., z którego będzie wynikać, iż spółka nie ma jakiegokolwiek majątku (choć tutaj komentatorzy często wskazują, iż akurat ten dokument jest stosunkowo słabym dowodem tej okoliczności).

Kolejno członkowie zarządu powinni mieć świadomość, że przyjmuje się również, że decydujące znaczenie dla oceny zasadności powództwa ma  stan majątkowy spółki, istniejący w chwili zamknięcia rozprawy.

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność członka zarządu

Zgodnie z art. 299 KSH członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże jedną z trzech okoliczności wyłączających odpowiedzialność wymienioną na wstępie niniejszego artykułu. Kolejno przyjmuje się, że członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności przez podniesienie zarzutu przedawnienia czy potrącenia a nawet podniesienie zarzutu nadużycia prawa podmiotowego.

Istotnym jednak ograniczeniem jest to, że członek zarządu może jednak podnosić wyłącznie zarzuty, które mu przysługują osobiście. Członek zarządu nie może więc np. podnieść do potrącenia wierzytelności, która przysługuje spółce wobec powoda.

Artykuł 299 KSH czy ogranicza (byłym) członkom zarządu prawo do sądu?

Pokłosiem powyższego są więc między innymi takie orzeczenia, w których przyjęto, że w procesie przeciwko członkowi zarządu niedopuszczalne jest dokonywanie oceny zarzutu nadużycia prawa podmiotowego przez wierzyciela przez pryzmat zobowiązania spółki i skuteczności sądowej ochrony uzyskanej przez wierzyciela przeciwko spółce w prawomocnym wyroku sądu wydanym w innym postępowaniu. Innymi słowy, wobec brzmienia omawianej regulacji, sądy przyjmują, że członek zarządu nie ma możliwości powołać się na to, że faktycznie dochodzona przez wierzyciela wierzytelność nie istnieje.

Po pierwsze bowiem art. 299 KSH nie wymienia wśród przesłanek zwalniających członka zarządu z odpowiedzialności możliwości powołania się na to, że zobowiązanie spółki faktycznie istniało i istnieje. Kolejno prawomocny wyrok sądu (stwierdzający istnienie wierzytelności) wiąże wszystkie pozostałe organy i sądy. Co do zasady więc inny sąd nie można więc badać, czy sąd poprawnie ocenił stan faktyczny w sprawie o zasądzenie wierzytelności od spółki.

Trudna sytuacja prawna byłych członków zarządu

W kwietniu tego roku Trybunał Konstytucyjny powinien wydać orzeczenie w którym ustosunkuje się do pytania prejudycjalnego, z którym zwrócił się Warszawski Sąd. Mimo bowiem powyższych okoliczności, w jednej ze spraw sądowych, gdzie dochodzone jest roszczenie wierzyciela na podstawie art. 299 KSH, sąd zwrócił uwagę na niekorzystną sytuację w której znajdują się osoby, które nie pełnią już funkcji członków zarządu w danym podmiocie, w momencie kiedy wierzyciel dochodzi należności od samej spółki.

Jak podkreślono w pytaniu skierowanym do Trybunału Konstytucyjnego były członek zarządu nie może przedstawić swojego stanowiska w procesie, w którym zapadło orzeczenie przeciwko spółce. Nie jest on bowiem stroną tego procesu a możliwość zgłoszenia interwencji ubocznej nie jest zdaniem sądu wystarczająca. Kolejno, tak zapadłego orzeczenia taka osoba nie może w żaden sposób wzruszyć. To w ocenie sprowadza się do tego, że były członek zarządu w procesie wytoczonym mu na podstawie art. 299 KSH, w którym sam jest pozwanym, nie może kwestionować okoliczności wynikających z orzeczenia zapadłego przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, mimo że okoliczności te stanowią podstawę także jego osobistej odpowiedzialności.

Ogłoszenie wyroku już wkrótce

Ogłoszenie wyroku w tej sprawie według komunikatu Trybunału ma zostać wydane w dniu 12 kwietnia. Wydaje się, że pewnym wskazaniem w jakim kierunku może pójść orzeczenie są stanowiska Prokuratora Generalnego oraz Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, którzy zgodnie zawnioskowali o stwierdzenie niekonstytucyjności przepisu.

Nie da się ukryć, że pełnienie funkcji członka zarządu może wiązać się ze znacznymi konsekwencjami. Warto więc znać swoje prawa i obowiązki a także posiadać pełną wiedzę o ewentualnej, grożącej odpowiedzialności (zwłaszcza, że ustawodawca choćby w zeszłym roku wprowadził dla członków zarządu nowe obowiązki, o których przeczytasz tutaj):

Nowe obowiązki i kary dotyczące członków zarządu

Nasz zespół wspomaga nie tylko wierzycieli w dochodzeniu roszczeń na podstawie art. 299 KSH ale oferuje również przedsiębiorcom pomoc prawną w zakresie wdrażania odpowiednich mechanizmów ułatwiających sprawne i zgodne z prawem kierowanie organizacją członkom zarządu.

Odpowiedzialność członka zarządu – kancelaria Warszawa

Nasze usługi:

• Doradztwo dla właścicieli i osób zarządzających przedsiębiorstwem (private lawyer, prawnik biznesowy kancelaria Warszawa). 
• Rekomendacje, strategia i negocjacje (odpowiedzialność członka zarządu prawnik Warszawa).
• Przygotowywanie umów, dokumentów, maksymalizacja bezpieczeństwa prawnego (odpowiedzialność członka zarządu prawnik).
• Prowadzenie postępowań sądowych, arbitrażowych, dochodzenie należności (odpowiedzialność członka zarządu radca prawny).
• Dostosowanie struktur firmowych i prywatnych do zmieniających się regulacji prawnych i podatkowych (odpowiedzialność członka zarządu doradca podatkowy).
• Przekształcenia, aporty, podziały, łączenia, tworzenie, likwidacja i in. (doradca podatkowy kancelaria Warszawa)
• Prowadzenie spraw spornych wspólników, a także małżeńskich sporów majątkowych (odpowiedzialność członka zarządu adwokat).
• Zabezpieczenie majątku, właścicieli i zarządzających biznesem – majątek kluczowy, nieruchomości, własność intelektualna (odpowiedzialność członka zarządu radca prawny Warszawa).
• Pomoc w tworzeniu i prowadzeniu biznesu i transakcji za granicą. Spółki zagraniczne i fundacje (odpowiedzialność członka zarządu kancelaria Warszawa).
• Obrona i reprezentacja w postępowaniu karnym i karnym skarbowym (odpowiedzialność członka zarządu adwokat kancelaria Warszawa).
• Doradztwo dla firm rodzinnych, planowanie sukcesji (odpowiedzialność członka zarządu kancelaria).
• Fundacje rodzinne, struktury zabezpieczające (odpowiedzialność członka zarządu kancelaria Warszawa).
• Doradztwo w zakresie pracowników, współpracowników b2b, kwestiach zus, a także kwestiach podatkowych(odpowiedzialność członka zarządu doradca podatkowy Warszawa).
• Prowadzenie spraw dot. Nieuczciwej konkurencji, naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa, sporów ze wspólnikami, pracownikami lub współpracownikami (odpowiedzialność członka zarządu adwokat Warszawa).

Jeśli potrzebujesz wsparcia prawnego lub podatkowego – skontaktuj się z nami.