Odpowiedzialność za zaległości podatkowe małżonka prowadzącego działalność gospodarczą

Przeczytasz w 9 minut.

Osoby prowadzące działalność gospodarczą w celu zabezpieczenia swoich rodzin, zwłaszcza małżonków, przed negatywnymi konsekwencjami niepowodzeń biznesowych, dość powszechnie zawierają małżeńskie umowy majątkowe wprowadzające rozdzielność majątkową. Dzięki takiemu rozwiązaniu, w przypadku powstania zadłużenia i egzekucji komorniczej przez wierzyciela, w wielu przypadkach nie dochodzi do egzekucji z majątku wspólnego. Mogłoby się wydawać, że takie rozwiązanie przynosi oczekiwane skutki także w przypadku odpowiedzialności za zaległości podatkowe – nic bardziej mylnego. Skarb Państwa posiada dalej idące uprawnienia, przyznane na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej, przez co kwestia odpowiedzialności przed „skarbówką” jest znacznie bardziej skomplikowana. Przedstawione informacje dotyczą możliwości zaspokojenia roszczeń przez organy podatkowe z majątku wspólnego małżonków (a nawet z majątku osobistego) w sytuacji, w której zaległości podatkowe powstały w związku z prowadzoną działalnością przez podatnika – przedsiębiorcę.

Z niniejszego wpisu dowiesz się:

• Jak wygląda odpowiedzialność małżonka przedsiębiorcy przy wspólności majątkowej?
• Czy ustanowienie rozdzielności majątkowej zapobiega odpowiedzialności małżonka przedsiębiorcy za zaległości podatkowe?
• Kiedy możliwa jest egzekucja z majątku osobistego małżonka w związku z powstaniem zaległości podatkowych?
• W jaki sposób rozwód wpływa na odpowiedzialność małżonka przedsiębiorcy?

Wspólność majątkowa a odpowiedzialność wobec organów podatkowych

Pierwszą, najbardziej niekorzystną dla małżonka podatnika sytuacją jest pozostawanie we wspólności majątkowej przez cały czas prowadzenia działalności gospodarczej przez podatnika. W takim wypadku organy podatkowe mogą prowadzić egzekucję z majątku odrębnego podatnika oraz majątku wspólnego małżonków. Dla przypomnienia należy wskazać, że do majątku wspólnego wchodzi m.in. wynagrodzenie za pracę, zatem jeśli podatnik pozostaje w związku małżeńskim o długim stażu, a oboje małżonkowie wykonują działalność zarobkową (np. jedno z małżonków na podstawie stosunku pracy), bardzo często dorobek życia małżonków może podlegać egzekucji przez organy podatkowe.

Rozdzielność majątkowa powstała w trakcie trwania małżeństwa

Niektórzy przedsiębiorcy zaczynają interesować się rozdzielnością majątkową dopiero wtedy, gdy pojawiają się problemy związane z płynnością finansową i staje się coraz bardziej jasne, że w bliższej lub dalszej przyszłości dojdzie do egzekucji z majątku podatnika. Taki podatnik udaje się z małżonkiem do notariusza (ewentualnie do sądu rodzinnego) w celu ustanowienia rozdzielności majątkowej. Ustawodawca przewidział jednak, że podatnicy mogą w ten sposób dążyć do ochrony majątku wspólnego małżonków i żeby przeciwdziałać takiej praktyce, wprowadził zasadę, zgodnie z którą skutki ustanowienia rozdzielności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed ustaniem wspólności majątkowej. Należy podkreślić, że rozpatrywane zdarzenia to ustanie wspólności i powstanie zobowiązania podatkowego, a nie wszczęcie postępowania przez organ podatkowy.

Można wyobrazić sobie scenariusz jak poniżej:

Pani Katarzyna prowadzi działalność gospodarczą (jako osoba fizyczna), zajmuje się produkcją pelletu drzewnego. Od 30 lat pozostaje w związku małżeńskim. Mąż Pani Katarzyny od wielu lat uzyskuje wynagrodzenie w wysokości ok. 25.000,00 zł miesięcznie + premie. W skład majątku wspólnego wchodzi dom rodzinny, trzy mieszkania, które małżonkowie kupili we własnym imieniu i udostępnili swoim dorosłym dzieciom oraz kilka samochodów osobowych. W lipcu 2018 r. w zakładzie produkcyjnym Pani Katarzyny wybuchł pożar, który pochłonął linię produkcyjną, magazyn, a także doprowadził do całkowitego zniszczenia maszyn i budynków. Pani Katarzyna liczyła, że uzyska odszkodowanie od ubezpieczyciela, więc środki, które posiadała na rachunku, a także spływające zapłaty za wcześniej dostarczone do kontrahentów zamówienia, przeznaczyła w pierwszej kolejności na zapłatę wynagrodzeń na rzecz pracowników i należności wobec ZUS.

W toku kilkumiesięcznego postępowania likwidacyjnego ubezpieczyciel ustalił, że pracownicy Pani Katarzyny nie stosowali podstawowych zasad bezpieczeństwa, a pożar wybuchł przez ich rażące niedbalstwo, przez co odmówił wypłaty odszkodowania. Wiedząc, że w niedługim czasie Skarb Państwa upomni się o zaległy podatek VAT i podatek dochodowy, w styczniu 2019 r. Pani Katarzyna udała się z mężem do notariusza, u którego ustanowili rozdzielność majątkową. W grudniu 2019 r. organ podatkowy wszczął postępowanie w związku z brakiem zapłaty VAT przez Panią Katarzynę, po czym przeprowadził egzekucję z majątku wspólnego małżonków pomimo istnienia rozdzielności majątkowej. Dlaczego?

Ponieważ zobowiązanie podatkowe będące przedmiotem postępowania powstało w okresie czerwiec – sierpień 2018 r. i w tym czasie między małżonkami istniała wspólność majątkowa, zatem późniejsze ustanowienie rozdzielności majątkowej pozostaje bez wpływu na odpowiedzialność męża Pani Katarzyny.

Rozdzielność majątkowa od początku trwania małżeństwa

Jak wynika z powyższego, najbezpieczniejszym dla majątku małżonków scenariuszem jest ustanowienie rozdzielności majątkowej od początku trwania małżeństwa – np. poprzez zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej jeszcze przed ślubem.

W branżach, które są szczególnie narażone na wypadki losowe – jak FMCG, branża budowlana, produkcja itp., zawarcie umowy majątkowej powinno być dla małżonków „must – have”. Jedno trudne do przewidzenia czy zapobieżenia zdarzenie, może pociągnąć za sobą utratę dorobku życia obojga małżonków – nie tylko tego, który prowadzi działalność gospodarczą.

Należy jednak pamiętać, że zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej nie zawsze będzie chroniło majątek małżonka podatnika, o czym szczegółowo w dalszej części wpisu.

Rozwód a odpowiedzialność małżonka przedsiębiorcy za zaległości podatkowe

Nawet w przypadku ustania małżeństwa (i wspólności majątkowej), były małżonek nie uwalnia się od odpowiedzialności małżonka przedsiębiorcy za zaległości podatkowe podatnika.

Odpowiedzialność przed organami podatkowymi polega na możliwości przeprowadzenia egzekucji z całego majątku byłego małżonka podatnika z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej, jednakże tylko do wysokości wartości udziału w majątku wspólnym.

Przykład: Pan Adam i Pani Monika byli małżeństwem, nie zawierali małżeńskich umów majątkowych. W trakcie trwania małżeństwa powstało zobowiązanie podatkowe Pana Adama z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej w kwocie 860.000,00 zł, które nie zostało uregulowane i przerodziło się w zaległość podatkową. Po powstaniu w/w zobowiązania, małżonkowie rozwiedli się i dokonali podziału majątku wspólnego, w skład którego wchodziło mieszkanie o wartości 520.000,00 zł, samochody osobowe, każdy o wartości 45.000,00 zł, oraz środki zgromadzone na rachunku bankowym w kwocie 35.000,00 zł. W toku postępowania podziałowego, sąd ustalił równe udziały w majątku wspólnym, przyznał Panu Adamowi własność mieszkania z obowiązkiem spłaty 260.000,00 zł na rzecz Pani Moniki, przyznał po jednym samochodzie każdemu z małżonków i rozdzielił środki zgromadzone na rachunku bankowym po połowie (po 17.500,00 zł).

Organy podatkowe będą mogły zaspokoić się z majątku Pani Moniki w nie większym zakresie niż wartość udziału w majątku wspólnym, tj. do kwoty 322.500,00 zł (260.000,00 zł + 45.000,00 zł + 17.500,00 zł), mimo że zaległość podatkowa wynosi 860.000,00 zł.

Odpowiedzialność małżonka przedsiębiorcy, pomagającego przy prowadzeniu działalności gospodarczej

Jeśli małżonek podatnika stale współdziała z podatnikiem w prowadzeniu działalności gospodarczej, z którą związane są zaległości podatkowe i małżonek ten osiąga korzyści ze wspólnie prowadzonej z podatnikiem działalności, to pomimo istnienia rozdzielności majątkowej, małżonek ten będzie odpowiadać całym swoim majątkiem przed organami podatkowymi.

Powszechnym scenariuszem jest założenie działalności gospodarczej przez jednego małżonka przy wspólnej pracy na rzecz budowania „firmy rodzinnej”. Małżonek niebędący przedsiębiorcą często nie jest nawet formalnie zatrudniony, ale wykonuje czynności typowo zarządczo – organizacyjne. W takiej sytuacji organy podatkowe mogą się zaspokoić nie tylko z majątku wspólnego małżonków, ale z całego majątku zarówno podatnika, jak i jego małżonka.

Ma to szczególne znaczenie w sytuacji, w której w skład majątku osobistego wchodzą przedmioty majątkowe o szczególnej wartości (np. nieruchomości, które małżonek podatnika nabył w drodze dziedziczenia).

Do powstania tak szerokiej odpowiedzialności małżonka podatnika, konieczne jest łączne wystąpienie określonych w Ordynacji podatkowej przesłanek:

• powstanie zaległości podatkowej u podatnika,
• prowadzenie działalności gospodarczej przez podatnika,
• zaległość podatkowa związana jest z prowadzeniem działalności gospodarczej,
• małżonek podatnika stale współdziałał z podatnikiem w prowadzeniu działalności gospodarczej, z którą związane są zaległości,
• małżonek osiągał korzyści z działalności prowadzonej z podatnikiem.

Stałym współdziałaniem jest taki stan faktyczny, w którym małżonków nie łączy sformalizowany stosunek prawny w postaci umowy o pracę, zlecenia itp., a udział małżonka podatnika w prowadzeniu działalności gospodarczej nie ma charakteru okazjonalnego, czy dorywczego.

Co istotne, powyższa odpowiedzialność związana jest z konkretną działalnością, przy której współdziałał małżonek podatnika. Zatem jeśli podatnik zaangażowany jest w kilka przedsięwzięć, np. w ramach działalności jako osoba fizyczna oraz jako wspólnik kilku spółek osobowych, małżonek odpowiadać będzie tylko za zaległości podatkowe powstałe w działalności, przy której współdziała, a nie za każdą działalność prowadzoną przez podatnika.

Małżonek podatnika odpowiada jednak do wysokości korzyści, jakie uzyskał z tytułu współdziałania przy prowadzeniu działalności gospodarczej, co w praktyce może przysparzać trudności – korzyść ta z jednej strony nie musi wyrażać się w konkretnej kwocie, bowiem może nawet polegać na przyczynianiu się do utrzymania małżonka, jednak musi mieć wymierną wartość majątkową. Dopiero po określeniu tejże wartości majątkowej można wskazać na limit odpowiedzialności małżonka przedsiębiorcy.

Z powyższego wynika jednoznacznie, że małżonek podatnika – przedsiębiorcy ma szereg podstaw do obalenia stanowiska organów podatkowych co do własnej odpowiedzialności za zaległości podatkowe małżonka prowadzącego działalność gospodarczą.

Podział majątku wspólnego – prawnik Warszawa, kancelaria Warszawa

Jeśli są Państwo zainteresowani tematyką związaną z mechanizmami zabezpieczającymi majątek małżonków przedsiębiorców oraz kwestiami podziału majątku wspólnego, zapraszamy do kontaktu.

Może zainteresować cię również:

Sporny podział majątku wspólnego małżonków

Rozstanie a opieka nad pupilem – czy można żądać zasądzenia alimentów i ustalenia kontaktów?