Polska fundacja rodzinna – szczegóły nowej regulacji

Obecnie właściciele firm rodzinnych napotykają w praktyce wiele ograniczeń dotyczących przekazania biznesu swoim następcom. Mogą oni darować lub przekazać w spadku swoje przedsiębiorstwo, pozbawiając się wpływu na to co w przyszłości będzie działo się z rodzinną firmą oraz zgromadzonym majątkiem. Mogą również podejmować próby tworzenia rodzinnych spółek prawa handlowego. Takie działanie, choć w wielu wypadkach przynoszące pożądane efekty w innych obszarach, nie adresuje potrzeby uregulowania zasad sukcesji. Odpowiedzią na to są m.in. fundacje rodzinne, skonstruowane w ten sposób, że fundator będzie miał wpływ na kierunek w jakim idzie jego biznes i na majątek do niej wniesiony. Narzędzie to będzie skierowane do przedsiębiorców chcących zadbać o biznes po swojej śmierci, ale również i za życia. Dotychczas model takich fundacji jest nam znany m.in. z krajów takich jak Holandia, Liechtenstein czy Niemcy. Niebawem możliwość założenia fundacji rodzinnej pojawi się również w Polsce.

Czym będzie polska fundacja rodzinna?

Fundacja rodzinna ma być osobą prawną, odpowiedzialną za zarządzanie majątkiem składającym się np. na biznes rodzinny. Jej siedziba będzie musiała się znajdować na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Fundacja rodzinna będzie nabywać osobowość prawną z chwilą wpisu do Rejestru Fundacji Krajowego Rejestru Sądowego. Idea fundacji rodzinnych różni się od spółek tym, że nie będą występować w niej udziałowcy, nie będą przysługiwać w niej prawa majątkowe, a zatem brak będzie zagadnienia ich dziedziczenia. Będzie to pewnego rodzaju „skarbiec rodzinny”, tzn. osoba zakładająca fundację (fundator) wnosi do niego swój majątek i kontroluje go za jej pośrednictwem. 

W Polsce wyróżniać będziemy dwa rodzaje fundacji: rodzinną oraz charytatywną (istniejącą obecnie w systemie prawa). Fundacja rodzinna będzie różnić się od fundacji charytatywnej w szczególności w zakresie swojego celu. Celem założenia fundacji rodzinnej (prywatnej) jest realizacja planów i zamiarów jej założyciela. Fundacje charytatywne natomiast nie mogą być powoływane w celach prywatnych fundatora- musi to być cel gospodarczo lub społecznie użyteczny. Kolejną różnicą jest to, że fundacja charytatywna może prowadzić działalność gospodarczą (choć nie jest to standardem), natomiast rodzinna nie będzie mogła.

Jaki jest cel wprowadzenia fundacji rodzinnych w Polsce?

Celem wprowadzenia fundacji rodzinnych w Polsce jest przede wszystkim kumulacja majątków rodzinnych oraz zatrzymanie kapitału w kraju, co powoduje zwiększenie potencjału krajowych inwestycji.

Przekazanie majątku na rzecz fundacji ma uchronić go przed podziałem, zapobiec niekontrolowanej sukcesji oraz zapewnić możliwość dalszego pomnażania go.

Wprowadzenie fundacji rodzinnych w Polsce ma również na celu ochronę majątku przekazanego np. na poczet utrzymania, kształcenia beneficjenta oraz wspierania realizacji przez niego celów społecznie lub gospodarczo użytecznych.

Majątek fundacji rodzinnej

Majątkiem fundacji rodzinnej będzie mienie w rozumieniu Kodeksu Cywilnego, zobowiązania fundacji rodzinnej oraz zobowiązania względem beneficjenta. Fundator wnosi do majątku fundacji rodzinnej mienie, którego wartość wynosi co najmniej 100.000 zł. W skład majątku fundacji rodzinnej wchodzi fundusz operatywny, czyli mienie wniesione przez fundatora oraz to nabyte po jej utworzeniu. Jeśli w związku ze stratami wartość funduszu operatywnego wyniesie poniżej 100.000 zł to wszystkie następujące po tym zdarzeniu zyski przeznaczane są na jego uzupełnienie.

Darowizn na rzecz fundacji może dokonywać fundator lub jego spadkobierca ustawowy. Jednak dokonanie darowizny przez osobę trzecią nie czyni go fundatorem.

W jaki sposób będzie można założyć fundację rodzinną?

Fundator będzie mógł założyć fundację rodzinną na dwa sposoby. Pierwszym z nich będzie akt założycielski spisany za jego życia, wówczas we własnej osobie będzie zgłaszał utworzenie fundacji do Rejestru Fundacji Krajowego Rejestru Sądowego. Drugą z możliwości będzie przewidzenie założenia jej w testamencie po śmierci mocodawcy, wówczas to zarząd będzie zgłaszać utworzenie fundacji do Rejestru Fundacji Krajowego Rejestru Sądowego. Zarówno akt założycielski jak i testament należy sporządzić w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Ważnym jest by w nazwie fundacji znajdowało się oznaczenie „Fundacja Rodzinna” o skrócie „FR”. 

Zgodnie z projektem ustawy, aby założyć fundację rodzinną:

1. Fundator powinien złożyć oświadczenia o utworzeniu fundacji rodzinnej i ustalić jej statut,
2. Należy ustanowić organy wymagane przez ustawę oraz statut,
3. Fundator powinien wnieść „kapitał” o wartości co najmniej 100.000 zł do funduszu fundacji rodzinnej,
4. Należy wpisać fundację do Rejestru Fundacji Rodzinnych prowadzony w obrębie Krajowego Rejestru Sądowego.

Kim będzie założyciel fundacji rodzinnej?

Założycielem fundacji będzie fundator. Osoba fizyczna, która będzie chciała zostać fundatorem musi być pełnoletnia oraz posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Jeśli fundacja rodzinna będzie założona na podstawie aktu założycielskiego, to fundatorów może być kilku. Natomiast jeśli do założenia fundacji dojdzie na skutek wpisu w testamencie to fundator będzie jeden – mocodawca. Fundator nie będzie odpowiadał za zobowiązania fundacji rodzinnej po jej utworzeniu. Jedynie będzie ponosić odpowiedzialność solidarną z Fundacją Rodzinną za zobowiązania powstałe przed jej utworzeniem. Statut fundacji rodzinnej określa prawa i obowiązki fundatora, kluczowym jest, że zgodnie z ustawą nie będą one zbywalne. Jeśli fundatorów będzie więcej niż jeden to wykonują oni wspólnie prawa i obowiązki.

Fundator zgodnie z ustawą będzie ustalał statut, określał pierwszą listę beneficjentów i ich uprawnienia, a także dokonywać wszelkich zmian w tym zakresie.

Mienie wniesione przez fundatora będzie traktowane jako darowizna na rzecz spadkobierców/uprawnionych do zachowku.

Kto reprezentuje fundację rodzinną i jak kształtuje się zasada odpowiedzialności?

Organem uprawnionym do reprezentowania fundacji rodzinnej oraz jej interesów będzie fundator lub pełnomocnik powołany przez fundatora, lub w przypadkach wskazanych w ustawie – zarząd.

Osoby wymienione powyżej będą ponosić odpowiedzialność za dokonywane czynności do chwili zatwierdzenia ich uchwałą zarządu.

Zarząd natomiast będzie ponosił odpowiedzialność za dokonywane czynności do chwili zatwierdzenia jej przez fundatora, radę protektorów (patrz niżej) lub zgromadzenie beneficjentów.

Kogo lub co zabezpiecza fundacja rodzinna?

Beneficjentem fundacji rodzinnej będzie mogła być osoba fizyczna lub organizacja pożytku publicznego w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W statucie zostanie określone komu i co przysługuje zgodnie z wolą fundatora. Beneficjent zgodnie z projektem ustawy będzie miał prawo do zrzeczenia się uprawnień w formie pisemnej pod rygorem nieważności, chyba że statut określa inną surowszą formę. Będzie miał prawo wglądu do dokumentów fundacji, w tym statutu, sprawozdań finansowych i ksiąg rachunkowych (w tym prawo do sporządzania odpisów), a także do informacji na jej temat. Nie będzie to dotyczyło dokumentów, których jawność została wyłączona przez fundatora. Beneficjenci zgodnie z projektem ustawy będą mogli zasiadać w organach fundacji.

Warto wskazać, iż beneficjentów fundacji rodzinnej może być więcej niż jeden. Fundator ma także prawo zastrzec listę beneficjentów w taki sposób, aby ich tożsamości nie były znane reszcie beneficjentów. 

Kto zarządza fundacją rodzinną?

Organem zarządzającym fundacją rodzinną będzie zarząd, który prowadzi jej sprawy i reprezentuje ją na zewnątrz. Będzie także odpowiedzialny za realizację jej celów oraz za gospodarowanie jej majątkiem. Zarząd fundacji rodzinnej będzie odpowiedzialny za aktualizację listy beneficjentów, a także za zgłaszanie zmian w statucie do rejestru fundacji rodzinnych. Może być organem zarówno jednoosobowym jak i kolegialnym. Członkiem zarządu może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która wyraziła pisemną zgodę poświadczoną notarialnie na pełnienie funkcji członka zarządu. Jeżeli zarząd będzie kolegialny to wszyscy jego członkowie są obowiązani do wspólnego prowadzenia spraw fundacji rodzinnej, a fundację reprezentuje dwóch członków. Członkowie zarządu powoływani są na trzyletnią kadencję przez fundatora, a po jego śmierci przez radę protektorów. Funkcja członka może być wykonywana za wynagrodzeniem określonym w statucie. 

Organ nadzorczy fundacji rodzinnej

Projekt ustawy przewiduje w roli tego organu radę protektorów. Organ ten ma pełnić role nadzorcze w zakresie przestrzegania prawa oraz stosowania postanowień zawartych w statucie. Ustanowienie go będzie obowiązkowym jedynie w momencie, gdy liczba beneficjentów przekroczy dwadzieścia pięć osób, w pozostałym zakresie chęć założenia takiego organu będzie w gestii fundatora. Członkiem rady protektorów będzie mogła być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która wyraziła pisemną zgodę notarialnie poświadczoną na pełnienie tej funkcji. Członek rady protektorów będzie powoływany na pięcioletnią kadencję przez fundatora. Mogą wykonywać swoje obowiązki za wynagrodzeniem określonym w statucie. Projekt ustawy jednak przewiduje zakaz jednoczesnego zasiadania w zarządzie fundacji oraz w jej radzie protektorów.

Czym będzie zgromadzenie beneficjentów i jakie ma uprawnienia?

Zgromadzenie beneficjentów ma być organem o charakterze pomocniczym, zwoływanym w przypadku wystąpienia okoliczności, w których niezbędne jest podjęcie decyzji przez beneficjentów. Do zadań zgromadzenia beneficjentów należeć będzie m.in. wybieranie składu poszczególnych organów, zatwierdzanie sprawozdania finansowego oraz wybór audytora. Dodatkowym uprawnieniem zgromadzenia beneficjentów będzie to, że po śmierci fundatora będzie on mianował członków rady protektorów (organu nadzorczego fundacji rodzinnej). W takim zgromadzeniu będzie mógł wziąć udział każdy beneficjent, któremu zgodnie ze statutem nadano uprawnienie do uczestniczenia w nim. 

Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację rodzinną

Celem zakładania fundacji rodzinnej jest ochrona posiadanego majątku. Wobec czego jest to przeciwieństwo prowadzenia działalności gospodarczej która jest obarczona ryzykiem utraty tego majątku. Sama w sobie nie może prowadzić działalności gospodarczej, natomiast może prowadzić przedsięwzięcia gospodarcze przy użyciu innych podmiotów, których udziały lub akcje będzie posiadać.

Księgowość fundacji rodzinnej

Fundacje rodzinne mają obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych, ewidencji mienia oraz świadczeń fundacji rodzinnej oraz prowadzić rejestr podatków. Ma to na celu możliwość wykazania sytuacji finansowej fundacji, zestawienia przychodów i kosztów, itp. 

W terminie trzech miesięcy od zakończenia roku obrotowego niezależny audytor lub zespół audytorów będzie dokonywał kontroli w zakresie zarządzania aktywami fundacji rodzinnej oraz ich użytkowania pod kątem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celami oraz dokumentami fundacji rodzinnej. Stanowiska te będą powoływane przez Zgromadzenie Beneficjentów, spośród biegłych rewidentów, doradców podatkowych, radców prawnych lub adwokatów. Jeśli zostaną wykryte nieprawidłowości podczas kontroli, będzie musiało to być zgłoszone do rady protektorów.

Aktualny projekt ustawy przewiduje, że wkłady do fundacji nie będą opodatkowane, a wypłaty na rzecz osób najbliższych fundatorowi będą zwolnione od podatku od spadków i darowizn. Fundacje rodzinne będą płatnikami CIT, czyli podatku dochodowego od osób prawnych w wysokości 19%, bez możliwości skorzystania z obniżonej stawki, ani zwolnienia dywidendowego. Beneficjenci fundacji niespokrewnieni z fundatorem będą opodatkowani 19% podatkiem od spadków i darowizn.

Przedawnienie czynności niezbędnych do rejestracji fundacji

Brak podjęcia czynności niezbędnych do rejestracji fundacji bądź brak możliwości jej rejestracji będzie powodował rozwiązanie fundacji. Jeżeli zgłoszenie utworzenia fundacji do rejestru fundacji rodzinnych w KRS nie zostanie dokonane w terminie sześciu miesięcy od dnia sporządzenia aktu założycielskiego, sześciu miesięcy od otwarcia testamentu lub jeśli postanowienie sądu odmawiające zarejestrowanie fundacji stało się prawomocne to ulega ona z mocy prawa rozwiązaniu.

Likwidacja fundacji rodzinnej

Decyzję o rozwiązaniu fundacji rodzinnej mogą podjąć: fundator w formie aktu notarialnego, sąd rejestrowy postanowieniem o rozwiązaniu fundacji rodzinnej, zgromadzenie beneficjentów podejmując uchwałę, a także zarząd uchwałą. 

Zgodnie z projektem ustawy likwidatorzy będą ogłaszać jednokrotnie o otwarciu likwidacji, jednocześnie wzywając wierzycieli do zgłoszenia swoich wierzytelności w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia likwidacji. Likwidatorami fundacji rodzinnej będą członkowie zarządu. Rozwiązanie fundacji następuje po wykreśleniu fundacji rodzinnej z rejestru fundacji rodzinnych.

Fundacja rodzinna, której beneficjentem będzie organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego, ulega rozwiązaniu z dniem zatwierdzenia przez zgromadzenie beneficjentów sprawozdania likwidacyjnego. 

Fundatorzy będą wyłącznie uprawnionymi do otrzymania mienia pozostałego po przeprowadzeniu likwidacji, chyba że określili oni uprawnionego beneficjenta.

Co obecnie dzieje się z ustawą?

Aktualnie są prowadzone prace legislacyjne nad ustawą. W dniu 22 marca 2021 r. w Biuletynie Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji został opublikowany projekt ustawy i obecnie trwa proces jej opiniowania. Zgodnie z założeniami projekt ustawy ma trafić do parlamentu w pierwszej połowie 2022 r. Szacuje się, że ustawa wejść w życie 1 czerwca 2022 r., choć faktyczny termin wejścia w życie w całości zależy od przebiegu i tempa prac parlamentarnych.

Chcesz dowiedzieć się więcej o tym co dzieje się obecnie z ustawą? Przeczytaj „Fundacja rodzinna – kolejny projekt ustawy”.

Proponowane filmy

Zapraszamy do obejrzenia materiałów na naszym kanale na Youtube.