Jak obniżyć roszczenie o zachowek

Czym jest zachowek?

Zachowek to jeden z kluczowych mechanizmów ochrony najbliższych członków rodziny spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie lub nie otrzymali należnej im części majątku spadkowego. Co do zasady, roszczenie o zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi i – w niektórych przypadkach – rodzicom spadkodawcy.

Nowelizacja Kodeksu cywilnego wprowadzona ustawą o fundacjach rodzinnych, wprowadziła kilka istotnych modyfikacji oraz rozwiązań nieznanych dotychczas polskiemu prawu spadkowemu. Choć zmiany te w przeważającym zakresie wiążą się bezpośrednio z wprowadzeniem do systemu fundacji rodzinnych, to ustawodawca zdecydował się również na wprowadzenie zupełnie nowych rozwiązań umożliwiających w niektórych przypadkach odroczenie terminu płatności zachowku, rozłożenia jego spłaty na raty oraz nawet obniżenia jego wysokości.

Jak zaspokoić roszczenie o zachowek

Obecnie osoba uprawniona może otrzymać zachowek nie tylko w postaci darowizny, powołania do spadku i zapisu, ale również w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej, bądź w postaci mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Oznacza to więc tyle, że świadczenia uzyskane przez uprawnionego od fundacji rodzinnej w okresie jej funkcjonowania, czy też wynikające z jej rozwiązania, zaliczane będą na poczet przyszłego zachowku uprawnionego, a tym samym zmniejszać będą wysokość jego przyszłych roszczeń. 

Co więcej, jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, a fundacja realizowała wobec niego obowiązek alimentacyjny, koszty te również zaliczane są na poczet zachowku – o ile przekraczają przeciętną miarę przyjętą w środowisku.

Czy fundacja rodzinna odpowiada za zachowek

Fundacja rodzinna odpowiada za zachowek tylko do wysokości funduszu założycielskiego, i to tylko wtedy, gdy został on wniesiony na mniej niż 10 lat przed śmiercią fundatora. Co ważne – zyski wypracowane przez fundację nie wchodzą do substratu zachowku, co istotnie ogranicza wysokość ewentualnych roszczeń o zachowek.

Warto jednak mieć na uwadze, że nowe przepisy doprecyzowały sposób doliczania darowizn do substratu zachowku. Obecnie katalog „darowizn doliczanych” do substratu zachowku obejmuje również: 

• świadczenia fundacji rodzinnej (np. świadczenia dla beneficjentów);
• przekazanie mienia do fundacji (np. nieruchomości, przedsiębiorstw czy udziałów).

Jak nie płacić zachowku?

Najdalej idące zmiany, choć dotychczas dopuszczalne przez orzecznictwo (wyjątkowo rygorystycznie, ale jednak), dotyczą wprowadzenia wprost możliwości: odroczenia terminu płatności zachowku, rozłożenia go na raty oraz nawet obniżenia jego wysokości.

Odroczenie terminu zapłaty zachowku.

Odroczenie terminu płatności zachowku na okres do 5 lat może zostać dokonane, gdy przemawiają za tym okoliczności konkretnej sprawy. Konieczne jest przy tym uwzględnienie sytuacji osobistej i majątkowej zarówno uprawnionego, jak i zobowiązanego z tytułu zachowku.

Rozłożenie zachowku na raty.

Możliwe jest rozłożenie należności na raty – maksymalnie na 5 lat, a w wyjątkowych przypadkach – nawet do 10 lat.

Obniżenie wysokości zachowku.

Najdalej idącą ingerencją w sferę praw uprawnionego do zachowku jest, w wyjątkowych przypadkach, obniżenie wysokości zachowku. środkiem jest możliwość obniżenia wysokości zachowku. Przepisy nie definiują jednak, co oznaczają „wyjątkowe przypadki”. Takiej oceny każdorazowo dokonuje sąd. Jako przykłady takich wyjątkowych okoliczności można wskazać niepełnosprawność czy brak możliwości zdobycia środków na spłatę zachowku.

Podobnie jak w przypadku odroczenia terminu płatności, jak i rozłożenia należnego świadczenia na raty, sąd powinien uwzględnić sytuację osobistą i majątkową uprawnionego do zachowku oraz zobowiązanego do jego uiszczenia. W każdej zatem sytuacji, oceny czy rzeczywiście zachodzą przesłanki do zastosowania któregokolwiek z wskazanych rozwiązań dokonuje sąd.

Co ważne – jeśli okoliczności się uzasadniające obniżenie zachowku ustaną, osoba uprawniona może żądać dopłaty obniżonej części zachowku – w przeciągu 5 lat od dnia obniżenia zachowku.

Umowa o zrzeczenie się zachowku

Opisywana nowelizacja wprost wskazała również na możliwość zawarcia umowy o zrzeczenie się zachowku, jeszcze za życia spadkodawcy. Wymaga ona formy aktu notarialnego i jest skutecznym sposobem na ograniczenie ryzyka sporów spadkowych – szczególnie przy przekazywaniu majątku do fundacji rodzinnej.

Inne sposoby obniżenia lub wyłączenia zachowku

Dotychczasowe metody ograniczenia obowiązku zapłaty zachowku pozostają aktualne i obejmują m.in.:

• uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia;
• wydziedziczenie w testamencie;
• uwzględnienie wcześniej otrzymanych darowizn;
• zarzut przedawnienia roszczenia (5 lat od otwarcia spadku lub ogłoszenia testamentu);
• odwołanie się do zasad współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

Podsumowanie

Nowelizacja przepisów o zachowku to krok w stronę większej elastyczności i ochrony majątku rodzinnego. Osoby planujące sukcesję lub zobowiązane do zapłaty zachowku zyskały nowe instrumenty prawne, które mogą znacząco ograniczyć wysokość roszczenia o zachowek. 

Skuteczne wykorzystanie tych narzędzi wymagać może jednak wiedzy i doświadczenia – dlatego w każdej tego typu sprawie warto skonsultować się z prawnikiem oraz opracować indywidualną strategię działania.

Jeśli zatem planujesz sukcesję, założenie fundacji rodzinnej lub chcesz po prostu ograniczyć wysokość przyszłych roszczeń o zachowek, nie zwlekaj i skontaktuj się z nami! Wspólnie przeprowadzimy cały proces tak, abyś osiągnął zamierzony efekt!

Podobne wpisy:

Najnowsze wpisy: