Umowa pożyczki – forma, elementy, termin zwrotu

Umowa pożyczki jest jedną z najczęściej zawieranych umów w obrocie cywilnoprawnym – zarówno między osobami fizycznymi, jak i przedsiębiorcami.

Choć często zawierana jest w formie ustnej, nie oznacza to, że nie podlega szczegółowym regulacjom prawnym. Warto zatem wiedzieć, jakie elementy powinna zawierać umowa pożyczki, kim mogą być jej strony, jakie są obowiązujące terminy zwrotu czy kiedy naliczane są odsetki.

W niniejszym wpisie omówimy kluczowe aspekty dotyczące umowy pożyczki w świetle polskiego prawa cywilnego.

Przedmiot umowy pożyczki

Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego regulującymi omawianą umowę (art. 720- 724¹ Kodeksu cywilnego), przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

Umowa pożyczki – strony

Stronami umowy pożyczki są:

• dający pożyczkę (pożyczkodawca) – osoba, która udostępnia środki lub rzeczy,
• biorący pożyczkę (pożyczkobiorca) – osoba, która przyjmuje środki lub rzeczy z obowiązkiem zwrotu.

Stroną umowy może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna, w tym także przedsiębiorca. Umowa pożyczki może być zawierana między osobami prywatnymi, członkami rodziny, a także między firmami.

Umowa pożyczki – elementy

Podstawowe elementy umowy pożyczki to:

• określenie stron umowy,
• określenie przedmiotu pożyczki (kwoty lub rodzaju i ilości rzeczy),
• zobowiązanie do przeniesienia własności przedmiotu pożyczki,
• zobowiązanie do zwrotu pożyczki,
• termin zwrotu pożyczki,

• wysokość odsetek (jeśli są naliczane),
• sposób przekazania i zwrotu środków (np. przelewem, gotówką),
• możliwość wcześniejszego zwrotu,
• zabezpieczenia (np. poręczenie, weksel, zastaw).

Umowa może także zawierać dodatkowe postanowienia regulujące konkretny stosunek między stronami umowy, zgodnie z ich wolą.

Forma umowy pożyczki

Kodeks cywilny nie wymaga zachowania formy pisemnej dla ważności umowy pożyczki, jeżeli jej wartość nie przekracza 1.000 zł. Jednakże zgodnie z art. 720 § 2 Kodeksu cywilnego, umowa pożyczki przekraczająca tę wartość powinna być stwierdzona pismem.

Z praktycznego punktu widzenia forma pisemna jest zawsze zalecana, niezależnie od kwoty, gdyż stanowi dowód zawarcia umowy oraz jej warunków – zwłaszcza w przypadku ewentualnego sporu sądowego.

Umowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych, wymaga zachowania formy dokumentowej.

Pożyczka – termin zwrotu

Jeśli strony nie ustalą w umowie terminu zwrotu pożyczki, zastosowanie znajdzie art. 723 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem:

„Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, biorący pożyczkę obowiązany jest zwrócić ją w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu umowy przez dającego pożyczkę.”

Oznacza to, że pożyczkodawca może w każdej chwili wypowiedzieć umowę, a pożyczkobiorca ma wtedy 6 tygodni na zwrot pożyczki.

Odsetki przy umowie pożyczki

Jeśli Jeśli strony nie ustalą w umowie terminu zwrotu pożyczki, zastosowanie znajdzie art. 723 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem:

„Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, biorący pożyczkę obowiązany jest zwrócić ją w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu umowy przez dającego pożyczkę.”

Oznacza to, że pożyczkodawca może w każdej chwili wypowiedzieć umowę, a pożyczkobiorca ma wtedy 6 tygodni na zwrot pożyczki.

Podatek PCC przy umowie pożyczki

Zawarcie umowy pożyczki może wiązać się z obowiązkiem zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC), zgodnie z ustawą o podatku od czynności cywilnoprawnych.

Obowiązek zapłaty podatku PCC powstaje w przypadku zawarcia umowy pożyczki:

• między osobami fizycznymi (np. pożyczka prywatna),
• między osobą fizyczną a przedsiębiorcą, jeśli przedsiębiorca nie udziela pożyczek w ramach działalności gospodarczej.

Stawka podatku PCC wynosi 0,5% od kwoty pożyczki.

Zwolnienie z podatku PCC obejmuje m.in.:

• pożyczki udzielane przez członków najbliższej rodziny do kwoty 10.434 zł w ciągu 5 lat (szczegóły zawiera art. 9 pkt 10 ustawy o PCC),
• pożyczki udzielane przez przedsiębiorców w ramach działalności (np. banki, instytucje pożyczkowe),
• pożyczki do 1.000 zł.

W przypadku skorzystania ze zwolnienia, często wymagane jest spełnienie dodatkowych warunków (np. zgłoszenie pożyczki do urzędu skarbowego na formularzu PCC-3 w ciągu 14 dni).

Pożyczki udzielane przez przedsiębiorców

Przedsiębiorca udzielający pożyczek w sposób profesjonalny (np. instytucje pożyczkowe, banki) musi posiadać stosowne zezwolenia i podlega regulacjom nadzorczym (np. Komisji Nadzoru Finansowego w przypadku banków).

Dla takich podmiotów umowy pożyczki są częścią działalności gospodarczej, a udzielanie pożyczek może wiązać się z dodatkowymi obowiązkami, np. informacyjnymi wobec klienta (zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim).

Jeśli pożyczkodawcą jest profesjonalny przedsiębiorca, a pożyczkobiorcą konsument, umowa podlega także przepisom ustawy o kredycie konsumenckim.

Oznacza to m.in., że:

• pożyczkodawca musi poinformować konsumenta o całkowitym koszcie pożyczki (RRSO),
• konsumentowi przysługuje prawo do odstąpienia od umowy w terminie 14 dni bez podania przyczyny,
• obowiązują limity kosztów pozaodsetkowych.

Brak spełnienia tych obowiązków może skutkować nieważnością części postanowień umowy lub sankcją kredytu darmowego (czyli obowiązkiem zwrotu wyłącznie kwoty pożyczki, bez odsetek i opłat).

Pożyczki od wspólników lub członków zarządu udzielane spółce

W spółkach (np. z o.o.) często dochodzi do udzielania pożyczek przez wspólników lub członków zarządu.

W takim przypadku należy zwrócić uwagę m.in. na:

• wymogi uchwały wspólników (jeśli umowa pożyczki wykracza poza zakres zwykłych czynności),
• rynkowość odsetek (dla celów podatkowych i unikania zarzutu ukrytej dywidendy),
• opodatkowanie PCC – które również może wystąpić.

Zabezpieczenie umowy pożyczki – jak chronić pożyczkodawcę przed brakiem spłaty pożyczki?

Zawarcie umowy pożyczki, zwłaszcza na większą kwotę, niesie za sobą ryzyko niewypłacalności lub nierzetelności pożyczkobiorcy. Dlatego ważnym elementem umowy – często decydującym o jej bezpieczeństwie – jest zabezpieczenie zwrotu pożyczki. W praktyce oznacza to ustalenie środków prawnych lub majątkowych, które ułatwią pożyczkodawcy odzyskanie należności w razie niewywiązania się przez pożyczkobiorcę z umowy.

Zabezpieczenie może być osobiste (odpowiedzialność dodatkowej osoby) lub rzeczowe (obciążenie określonego składnika majątku).

Jako zabezpieczenie umowy pożyczki wskazać można:

• poręczenie (poręczyciel zobowiązuje się wobec pożyczkodawcy, że w przypadku niewywiązania się pożyczkobiorcy ze zwrotu pożyczki – sam spłaci zobowiązanie),
• weksel (ważne jest jego odpowiednie sformułowanie, by skutecznie zabezpieczało roszczenie z tytułu pożyczki),
• zastaw zwykły lub rejestrowany (zastaw jest formą zabezpieczenia rzeczowego polegającą na obciążeniu rzeczy ruchomej na rzecz pożyczkodawcy),
• hipoteka (w przypadku pożyczek na wysokie kwoty, zabezpieczeniem może być hipoteka na nieruchomości pożyczkobiorcy lub osoby trzeciej),
• przewłaszczenie na zabezpieczenie (polega na przeniesieniu własności rzeczy ruchomej lub nieruchomości na pożyczkodawcę z jednoczesnym zastrzeżeniem, że po spłacie pożyczki własność wraca do pożyczkobiorcy),
• oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się egzekucji (pożyczkobiorca składa w akcie notarialnym oświadczenie, iż w razie niewywiązania się z obowiązku zwrotu pożyczki wierzyciel może dochodzić należności bez konieczności prowadzenia długiego postępowania sądowego – od razu na podstawie tytułu wykonawczego (po nadaniu klauzuli wykonalności).

Można stosować kilka zabezpieczeń równolegle.

Podsumowanie

Umowa pożyczki, choć może wydawać się prosta i codzienna, podlega konkretnym uregulowaniom prawnym, które mają znaczenie praktyczne i mogą chronić interesy obu stron. Kluczowe jest dokładne określenie przedmiotu, stron, terminu zwrotu oraz ewentualnych odsetek. W przypadku pożyczek na większe kwoty lub zawieranych między przedsiębiorcami, warto również zadbać o odpowiednie zabezpieczenia i formę pisemną.

Zarówno pożyczkodawca, jak i pożyczkobiorca powinni być świadomi swoich praw i obowiązków wynikających z umowy. Pomoc prawnika przy sporządzaniu lub analizie umowy pożyczki może uchronić przed przyszłymi problemami – zwłaszcza, gdy chodzi o większe kwoty lub relacje biznesowe.

Pomoc prawna związana z umowami gospodarczymi

Jeśli potrzebujesz pomocy w zakresie przygotowania umowy pożyczki, konstrukcji postanowień zabezpieczających w sposób odpowiedni Twoje interesy, jej interpretacji, lub jeśli w toku realizacji umowy zawartej przez Ciebie pojawiły się spory z drugą stroną umowy – skontaktuj się z nami! Nasza wiedza oraz wieloletnie doświadczenie z pewnością będzie dla Ciebie pomocne.

Ta refleksja wymaga Twojej własnej pracy. Do tego „sparingu” możesz potrzebować dobrego trenera, eksperta, który zna się na strategicznych kwestiach prawnych i podatkowych. Dopiero prawidłowe z mapowanie stanu faktycznego Twojej firmy oraz Twoich planów pozwoli wytypować odpowiednie rozwiązanie prawne, którym warto zainteresować się w Twoim przypadku. Zapraszamy do kontaktu.

Podobne wpisy:

• 

  Dlaczego warto się przekształcić? Jak i po co zmienić jednoosobową działalność gospodarczą w spółkę z o.o.

  Prowadzisz jednoosobową działalność gospodarczą, ale coraz częściej słyszysz o przekształceniach w spółki z ograniczoną odpowiedzialnością? Nie bez powodu. Przekształcenie JDG w sp. z o.o. to krok, który może dać realne korzyści – od bezpieczeństwa majątku po większą wiarygodność wobec kontrahentów. Jednak za decyzją o przekształceniu idą konkretne formalności. W tym artykule krok po kroku wyjaśniam, […]

• 

  Biznes dobrze poukładany. Zabezpiecz firmę, obniż koszty i uniknij ryzyk

  Naturalną rzeczą dla każdego przedsiębiorcy jest dążenie do optymalizacji swojego biznesu. Zwiększenieprzychodów, obniżenie kosztów, minimalizowanie ryzyk, utrwalenie stabilności firmy – to są cztery obszary, o których ciągle myśli właściciel i zarządzający biznesem. Wymierne efekty w tych obszarach da się w większości przypadków uzyskać bardzo niewielkim wysiłkiem, ale powodzenie takich działań jest uzależnione od kluczowej kwestii: właściwej obserwacji.  W naszych materiałach, które przygotowujemy […]

Najnowsze wpisy:

• 

  Rozdzielność majątkowa i podział majątku 

  Zawarcie związku małżeńskiego to jedna z ważniejszych decyzji w życiu. Ważne by przy jej podejmowaniu przemyśleć również kwestię przyszłych finansów wspólnych, przenalizować wszelkie ryzyka i konsekwencje. W niniejszym artykule omówione […]

• 

  Koniec outsourcingu pracowniczego? Nowe zasady zatrudniania cudzoziemców od 1 czerwca 2025 r.

  Od 1 czerwca 2025 roku w Polsce obowiązuje ustawa z dnia 20 marca 2025 r. o warunkach dopuszczalności powierzania pracy cudzoziemcom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Nowe przepisy wprowadzają istotne zmiany w […]